| Romane, Christi fortis adsertor dei,
elinguis oris organum fautor moue,
largire comptum carmen infantissimo,
fac ut tuarum mira laudum concinam!
nam scis et ipse posse mutos eloqui.
Plectrum palati et faucium saeuus tibi
tortor reuulsit nec tamen silentium
indixit ori, quo fatebaris deum.
uox ueritatis testis extingui nequit,
nec si recisis palpitet meatibus.
Sic noster haerens sermo lingua debili
balbutit et modis laborat absonis,
sed si superno rore respergas iecur
et spiritali lacte pectus inriges,
uox inpeditos rauca laxabit sonos.
Euangelista scripsit ipsum talia
praecepta Messian dedisse apostolis:
'nolite uerba, cum sacramentum meum
erit canendum, prouidenter quaerere,
ego inparatis quae loquantur suggeram'.
Sum mutus ipse, sed potens facundiae
mea lingua Christus luculente disseret.
ipse explicabit, quos supremo spiritu
daemon tumultus, dum domatur, mouerit,
furore pestis peior in nouissimo.
Sic uulneratus anguis ictu spiculi
ferrum remordet et dolore saeuior
quassando pressis inmoratur dentibus,
hastile fixum sed manet profundius
nec cassa sentit morsuum pericula.
Galerius orbis forte Romani stature
ductor regebat, ut refert antiquitas,
inmitis, atrox, asper, inplacabilis.
edicta late mundum in omnem miserat:
Christum negaret, quisque mallet uiuere.
Haec ille serpens ore dictat regio,
qui mortuorum de sepulcris exiens
clamat: 'quid ante tempus aduentu cito
mea regna soluis? parce, fili altissimi,
uel possidere corda porcorum iube?'
Praefectus istis inminens negotiis
Aselepiades ire mandat milites
ecclesiasten usque de sacrariis
raptare plebem mancipandam uinculis,
ni disciplinam Nazarenam respuat.
Mox ipse templum cogitans inrumpere
et dissipare sancta sanctorum studens
armis profanus praeparabat inpiis
altaris aram funditus pessum dare
foresque et ipsas in ruinam soluere.
Praecurrit index his repente cognitis
Romanus acris heros excellentiae,
uenire in armis perduelles nuntiat
animos pauentum praestruens hortatibus,
stent ut parati neue cedant turbini.
Conspirat uno foederatus spiritu
grex christianus, agmen inperterritum
matrum, uirorum, paruulorum, uirginum;
fixa et statuta est omnibus sententia
fidem tueri uel libenter emori.
Refert repulsus miles ad subsellia
plebis rebellis esse Romanum ducem:
flagrare cunctos peruicaci audacia,
iugulos retectos obstinate opponere,
quo gloriosa morte fortes oppetant.
Praeceps iubetur inde Romanus rapi
solusque ut incitator et fax omnium
pro contumaci plebe causam dicere.
it non resistens seque uinciri petit
flexas et ultro torquet in tergum manus.
Amor coronae paene praeuenit trucem
lictoris artem sponte nudas offerens
costas bisulcis exsecandas ungulis.
inrumpit altum limen et praeconibus
stupore mutis ipse tortorem trahit.
Adstanti ob ora sic tyrannus incipit:
'infame monstrum, uilis, intestabilis
tu uentilator urbis et uulgi leuis
procella mentes inquietas mobiles,
ne se inperita turba dedat legibus.
Populate quiddam sub colore gloriae
inlitterata credidit frequentia,
ut se per aeuum consecrandos autument,
si bella diuis ceu gigantes inferant
uictique flammis obruantur montium.
Hoc tu parasti, perdite, spectaculum
cladis cruentae denecandis ciuibus,
quos ut profanos inpiati et saeculi
reos necesse est te magistro interfici,
tu causa mortis, tu malorum signifer.
Ni fallor, aequum est, ut, quod auctor inprobus
tolerare multos conpulisti ut carnifex,
in te recurrat proque tantis caedibus,
quae mox futurae, primus exitium luas
feras et ipse, quod ferendum suaseras.'
His ille contra reddit ore libero:
'amplector, o praefecte, nec me subtraho,
ut pro fideli plebe solus inmoler
dignus subire cuncta, si me consulis,
quaecumque uestra iusserit crudelitas.
Intrare seruis idolorum ac daemonum
sanetam salutis non licet nostrae domum,
ne polluatur purus orandi locus;
confido sancto in spiritu numquam tibi
dandum, ut beatum limen attingas pede,
nisi forte noster factus in nostrum gregem
mereare sumi, quod pater faxit deus.'
incensus his Asclepiades iusserat
euiscerandum corpus eculeo eminus
pendere et uncis uinculisque crescere.
Apparitores sed furenti suggerunt
illum uetusta nobilem prosapia
meritisque multis esse primum ciuium.
iubet amoueri noxialem stipitem,
plebeia clarum poena ne damnet uirum.
'Tundatur', inquit, 'terga crebris ictibus
plumboque ceruix uerberata extuberet.
persona quaeque conpetenter plectitur
magnique refert, uilis an sit nobilis;
gradu reorum forma tormentis datur.'
Pulsatus ergo martyr illa grandine
postquam inter ictus dixit hymnum plumbeos,
erectus infit: 'absit, ut me nobilem
sanguis parentum praestet aut lex curiae;
generosa Christi secta nobilitat uiros.
Si, prima nostris quae sit incunabulis
origo, textu stemmatis recenseas,
dei parentis esse ab ore coepimus.
cui quisque seruit, ille uere est nobilis,
patri rebellis inuenitur degener.
Honos deinde stemmati accedit nouus
et splendor ingens ut magistratus uenit,
si confitendi nominis testem probum
signent inusta ferri et ignis uulnera
et uim dolorum mors sequatur inclyta.
Caue, benignus esse peruerse uelis,
nec mi remissus leniter peperceris;
incumbe membris, tortor, ut sim nobilis!
his ampliatus si fruar successibus,
genus patris matrisque flocci fecero.
Haec ipsa uestra dignitatum culmina
quid esse censes? nonne cursim transeunt
fasces, secures, sella, praetextae togae,
lictor, tribunal et trecenta insignia,
quibus tumetis moxque detumescitis?
Cum consulatum initis, ut uernae solent --
pudet fateri -- farre pullos pascitis;
aquila ex eburn sumit adrogantiam
gestator eius ac superbit beluae
inflatus osse, cui figura est alitis.
Iam si sub aris ad sigillorum pedes
iaceatis infra sectilem quercum siti,
quid esse uobis aestimem proiectius?
nudare plantas ante carpentum scio
proceres togatos matris Ideae sacris.
Lapis nigellus euehendus essedo
muliebris oris clausus argento sedet,
quem dum ad lauacrum praeeundo ducitis
pedes remotis atterentes calceis,
Almonis usque peruenitis riuulum.
Quid illa turpis pompa? nempe ignobiles
nos esse monstrat, cum luperci curritis.
quem seruulorum non rear uilissimum,
nudus plateas si per omnes cursitans
pulset puellas uerbere ictas ludicro?
Miseret tuorum me sacrorum et principum
morumque, Roma, saeculi summum caput.
age, explicemus, si placet, mysteria,
praefecte, uestra: iam necesse est audias,
nolis uelisne, quid colatis sordium.
Nec terret ista, qua tumes, uaesania,
quod uultuosus, quod supinus, quod rigens
tormenta leti comminaris asperi;
si me mouere rebus ullis niteris,
ratione mecum, non furore, dimica!
Iubes, relictis patris et Christi sacris
ut tecum adorem feminas mille ac mares,
deas deosque deque sexu duplici
natos, nepotes, abnepotes, editos
et tot stuprorum sordidam prosapiam.
Nubunt puellae, saepe luduntur dolis,
amasionum conprimuntur fraudibus,
incesta feruent, furta moechorum calent,
fallit maritus, odit uxor paelicem,
deos catenae conligant adulteros.
Ostende, quaeso, quas ad aras praecipis
ueruece caeso fumet ut caespes meus?
Delfosne pergam? sed uetat palestrici
corrupta ephybi fama, quem uester deus
effeminauit gymnadis licentia.
Mox fleuit inpuratus occisum graui
disco et dicauit florulentum subcubam;
conductus idem pauit alienum pecus,
furem deinde perditi passus gregis
segnis bubulcus tela et ipsa perdidit.
An ad Cybebes ibo lucum pineum?
puer sed obstat gallus ob libidinem
per triste uulnus perque sectum dedecus
ab inpudicae tutus amplexu deae,
per multa Matri sacra plorandus spado.
Sed, credo, magni limen amplectar Iouis,
qui si citetur legibus uestris reus,
laqueis minacis implicatus Iuliae
luat seueram uictus et Scantiniam
te cognitore dignus ire in carcerem.
Quid, aureorum conditorem temporum
censes colendum? quem fugacem non negas
latuisse furtim, dum reformidat malum,
quem si beate uiuere audit Iuppiter,
plectat necesse est occulendi conscios.
Quid, inter aras dissidentum numinum
putas agendum? Martis indignabitur
offensa uirtus, si colatur Lemnius,
Iunonis iram sentiet, quisque ut deum
signo aut sacello consecrarit Herculem.
Dicis licenter haec poetas tingere,
sed sunt et ipsi talibus mysteriis
tecum dicati, quodque describunt, colunt.
tu cur piaclum tam libenter lectitas,
cur in theatris te uidente id plauditur?
Cygnus stuprator peccat inter pulpita,
saltat Tonantem tauricornem ludius,
spectator horum pontifex summus sedes
ridesque et ipse nec negando diluis,
cum fama tanti polluatur numinis.
Cur tu, sacrate, per cachinnos solueris,
cum se maritum fingit Alcmenae deus?
meretrix Adonero uulneratum scaenica
libidinoso plangit adfectu palam,
nec te lupanar Cypridis sanctae mouet?
Quid, quod sub ipsis ueritas signis patet,
formata in aere criminum uestigiis?
quid uult sigillum semper adfixum Ioui
auis ministrae? nempe uelox armiger
leno, exoletum qui tyranno pertulit.
Facem recincta ueste praetendit Ceres:
cur, si deorum nemo rapuit uirginem,
quam nocte quaerens mater errat peruigil?
fusos rotantem cernimus Tirintium:
cur, si Neaerae non fuit ludibrio?
Quid, rusticorum monstra detester deum,
Faunos, Priapos, fistularum praesides,
nymfas natantes incolasque aquatiles,
sitas sub alto more ranarum lacu,
diuinitatis ius in algis uilibus?
Ad haec colenda me uocas, censor bone?
potesne quidquam tale, si sanum sapis,
sanctum putare? nonue pulmonem mouet
derisus istas intuens ineptias,
quas uinolentae somniis fingunt anus?
Aut si, quod usquam est uanitatis mysticae,
nobis colendum est, ipse primus incipe.
promisce adora, quidquid in terris sacri est,
deos Latinos et deos Aegyptios,
quis Roma libat, quis Canopus supplicat.
Venerem precaris, conprecare et simiam;
placet sacratus aspis Aesculapii:
crocodillus, ibis et canis cur displicent?
adpone porris religiosas arulas,
uenerare acerbum caepe, mordax allium.
Fuliginosi ture placantur lares
et respuuntur consecrata holuscula?
aut unde maior esse maiestas focis
quam nata in hortis sarculatis creditur,
si numen ollis, numen et porris inest?
Sed pulchra res est forma in aere sculptilis:
quid inprecabor officinis Graeciae,
quae condiderunt gentibus stultis deos?
forceps Mironis, malleus Polycliti
natura uestrum est atque origo caelitum.
Ars seminandis efficax erroribus
barbam rigentem dum Iouis circumplicat,
dum defluentem leniter flectens comam
limat capillos et corimbos Liberi
et, dum Mineruae pectus hydris asperat,
iniecit atram territis formidinem,
ut fulmen aeris ceu Tonantis horreant,
tremant uenenum sibilantis Gorgonae,
putent ephybum post triumphos Indicos
ferire thyrso posse, cum sit ebrius.
Tum quod Dianam molle succinctam uident,
uenantis arcum pertimescunt uirginis;
si forte uultum tristioris Herculis
liquore crispo massa finxit fusilis,
clauam minari, ni colatur, creditur.
Iam quis pauentum corda terror occultat,
Iunonis iram si polite expresserit?
uelut retortis intuens obtutibus
auertat ora de litantis hostia,
lapis seuera fronte mentitur minas.
Miror, quod ipsum non sacrastis Mentorem
nec templum et aras ipse Fidias habet,
fabri deorum uel parentes numinum,
qui si caminis institissent segnius,
non esset ullus Iuppiter conflatilis.
Non erubescis, stulte, pago dedite,
te tanta semper perdidisse obsonia,
quae dis ineptus obtulisti talibus,
quos trulla, peluis, cantharus, sartagines,
fracta et liquata contulerunt uascula?
Ignosco fatuis haec tamen uulgaribus,
quos lana terret discolora in stipite,
quos saepe falsus circulator decipit,
quibus omne sanctum est, quod pauendum rancidae
edentularum cantilenae suaserint;
uos eruditos miror et doctos uiros,
perpensa uitae quos gubernat regula,
nescire uel diuina uel mortalia
quo iure constent, quanta maiestas regat,
quidquid creatum est, quae creauit omnia.
Deus perennis, res inaestimabilis,
non cogitando, non uidendo clauditur,
excedit omnem mentis humanae modum
nec conprehendi uisibus nostris ualet
extraque et intus inplet ac superfluit.
Intemporalis, antequam primus dies,
esse et fuisse semper unus obtinet;
lux ipse uera ueri et auctor luminis,
cum lumen esset, lumen effudit suum,
ex luce fulgor natus hic est filius.
Vis una patris, uis et una est filii
unusque ab uno lumine splendor satus
pleno refulsit claritatis numine;
natura simplex pollet unius dei
et, quidquid usquam est, una uirtus condidit:
caelum solumque, uim marini gurgitis,
globos dierum noctiumque praesides,
uentos, procellas, fulgura, imbres, nubila,
septem triones, hesperos, aestus, niues,
fontes, pruinas et metalla et flumina;
praerupta, plana, montium conuallia,
feras, uolucres, reptiles, natatiles,
iumenta, pecua, subiugales, beluas,
flores, frutecta, germina, herbas, arbores,
quae sunt odori quaeque uernant esui.
Haec non labore et arte molitus deus
sed iussione, quam potestas protulit,
mandauit esse; facta sunt, quae non erant,
uerbo creauit omniformem machinam,
uirtus paterna semper in uerbo fuit.
Cognostis ipsum, nunc colendi agnoscite
ritum modumque, quale sit templi genus,
quae dedicari sanxerit donaria,
quae uota poscat, quos sacerdotes uelit,
quod mandet illic nectar inmolarier.
Aedem sibi ipse mente in hominis condidit
uiuam, serenam, sensualem, flabilem,
solui incapacem posse nec distructilem,
pulchram, uenustam, praeminentem culmine,
discriminatis inlitam coloribus.
Illic sacerdos stat sacrato in limine
foresque primas uirgo custodit Fides,
inncxa crines uinculis regalibus
poscit litari uictimas Christo et patri,
quas scit placere candidatas, simplices:
frontis pudorem, cordis inocentiam,
pacis quietem, castitatem corporis,
dei timorem, regulam scientiae,
ieiuniorum parcitatem sobriam,
spem non iacentem, semper et largam manum.
Ex his amoenus hostiis surgit uapor
uincens odorem balsami, turis, croci,
auras madentes Persicorum aromatum,
sublatus inde caelum adusque tollitur
et prosperatum dulce delectat deum.
Hanc disciplinam quisquis infensus uetat,
uetat probatum uiuere et sanctum sequi,
uetat uigorem mentis alte intendere
nostrique acumen ignis ad terram uocat
nec excitari uim sinit prudentiae.
O mersa limo caecitas gentilium,
o carnulenta nationum pectora,
o spissus error, o tenebrosum genus
terris amicum, deditum cadaueri,
subiecta semper intuens, numquam supra!
Furorne summus ultima et dementia est
deos putare, qui creantur nuptiis,
rem spiritalem terrulente quaerere,
elementa mundi consecrare altaribus,
id, quod creatum est, conditorem credere,
deasceato supplicate stipiti,
uerris cruore scripta saxa spargere,
aras ofellis obsecrare bubulis,
homines fuisse cum scias, quos consecras,
urnas reorum morticinas lambere?
Desiste, iudex saeculi, tantum nefas
uiris iubere fortibusque et liberis!
nil est amore ueritatis celsius;
dei perennis nomen adserentibus
nihil pauori est, mors et ipsa subiacet.
Dudum coquebat disserente martyre
Asclepiades intus iram subdolam
stomachatus alto felle, dum longum silet
bilemque tectis concipit praecordiis,
tandem latentis uim furoris euomit:
'Pro Iuppiter! quid est, quod ex hoc audio?
stat inter aras et deorum imagines
et, quod fateri cogor, in medio foro
tacente memet ac perorat perditus,
quidquid sacrorum est ore foedans inpio.
O fas priorum, moris o prisci status!
inuenta regum pro salute publica
Pompiliorum nostra carpunt saecula.
quis hos sofistas error inuexit nouus,
qui non colendos esse diuos disputent?
Nunc dogma nobis christianum nascitur
post euolutos mille demum consules
ab urbe Roma, ne retexam Nestoras.
quidquid nouellum surgit, olim non fuit.
uis summa rerum nosse? Pyrram consule!
Vbi iste uester tunc erat summus deus,
diuum fauore cum puer Mauortius
fundaret arcem septicollem Romulus?
quod Roma pollet auspicato condita,
Ioui Statori debet et dis ceteris.
Hoe sanctum ab aeuo est, hoc ab atauis traditum:
placanda nobis pro triumphis principis
delubra, faustus ut secundet gloriam
procinctus utque subiugatis hostibus
ductor quietum frenet orbem legibus.
Accingere ergo, quisquis es, nequissime,
pro principali rite nobiscum deos
orare uita uel, quod hostem publicum
pati necesse est, solue poenam sanguine:
spreuisse templa respuisse est principem.'
Tunc ille: 'Numquam pro salute et maximis
fortissimisque principis cohortibus
aliter precabor, quam fidele ut militent
Christique lymfis ut renascantur patri,
capiant et ipsum caelitus paraclitum,
ut idolorum respuant caliginem,
cernant ut illud lumen aeternae spei
non suculentis influens obtutibus
nec corporales per fenestras emicans,
puris sed intus quod relucet mentibus.
Pupilla carnis crassa crassum perspicit
et res caduca, quod resoluendum est, uidet,
liquidis uidendis aptus est animae liquor,
natura feruens sola feruentissimae
diuinitatis uim coruscantem capit.
Hoc, opto, lumen imperator nouerit
tuus meusque, si uelit fieri meus;
nam si resistit christiano nomini,
meus ille talis imperator non erit,
scelus iubenti, crede, numquam seruiam.'
'Statis, ministri?' clamitans iudex ait,
'statis manusque continetis uindices?
non rupta sulcis dissecatis uiscera,
animam nec intus abditam rimamini,
erumpit unde uox profana in principem?'
Scindunt utrumque milites teterrimi
mucrone hiulco pensilis latus uiri,
sulcant per artus longa tractim uulnera,
obliqua rectis, recta transuersis secant
et iam retectis pectus albet ossibus.
Nitendo anhelant, diffluunt sudoribus,
cum sit quietus heros, in quem saeuiunt.
haec inter addit sponte Romanus loqui:
'si quaeris, o praefecte, uerum noscere,
hoc omne, quidquid lancinamur, non dolet.
Dolet, quod error pectori insedit tuo,
populos quod istos perditos tecum trahis.
currunt frequentes undique ad spectaculum,
gentile uulgus, heu, gemenda corpora,
crudumque nostrae sortis exemplum tremunt.
Audite cuncti, clamo longe ac praedico,
emitto uocem de catasta celsior:
Christus paternae gloriae splendor, deus,
rerum creator, noster idem particeps
spondet salutem perpetem credentibus,
animae salutem, sola quae non occidit,
sed iuge durans dispares casus subit:
aut luce fulget aut tenebris mergitur,
Christum secuta patris intrat gloriam,
disiuncta Christo mancipatur tartaro.
Curanda mercis qualitas, quaenam mihi
contingat olim perpetis substantiae;
nam membra parui pendo, quo pacto cadant,
casura certe lege naturae suae.
instat ruina; quod resoluendum est, ruat.
Nec distat, ignis et fidiculae saeuiant,
an corpus aegrum languor asper torqueat,
cum saepe morbos maior armet saeuitia.
non ungularum tanta uis latus fodit,
mucrone quanto dira pulsat pleurisis,
nec sic inusta lamminis ardet cutis,
ut febris atro felle uenas exedit
uel summa pellis ignis obductus coquit
papulasque feruor aestuosus excitat:
credas cremari stridulis cauteribus.
Miserum putatis, quod retortis pendeo
extentus ulnis, quod reuelluntur pedes,
conpago neruis quod sonat crepantibus:
sic heiulantes ossa clamant diuidi,
nodosa torquet quos podagra et artrisis.
Horretis omnes hasce carnificum manus:
num mitiores sunt manus medentium,
laniena quando saeuit Hippocratica?
uiuum secatur uiscus et recens cruor
scalpella tinguit, dum putredo abraditur.
Putate ferrum triste chirurgos meis
inferre costis, quod secat salubriter;
non est amarum, quo reformatur salus:
uidentur isti carpere artus tabidos,
sed dant medellam rebus intus uiuidis.
Quis nescit autem, quanta corruptela sit
contaminatae carnis ac solubilis?
sordet, tumescit, liquitur, faetet, dolet,
inflatur ira, soluitur libidine,
plerumque felle tincta liuores trahit.
Aurum regestum nonne carni adquiritur?
inlusa uestis, gemma, bombyx, purpura
in carnis usum mille quaeruntur dolis,
luxus uorandi carnis aruinam fouet,
carnis uoluptas omne per nefas ruit.
Medere, quaeso, carnifex, tantis malis,
concide, carpe fomitem peccaminum,
fac, ut resecto debilis carnis situ
dolore ab omni mens supersit libera
nec gestet ultra, quod tyrannus amputet.
Nec terrearis turba circumstantium:
hoc perdo solum, quod peribit omnibus,
regi, clienti pauperique et diuiti.
sic uernularum, sic senatorum caro
tabescit, imo cum sepulcro condita est.
Iactura uilis mordet et damnum leue,
si, quo carendum est, perdere extimescimus.
cur, quod necesse est, non uoluntas occupat,
natura cur non uertit in rem gloriae?
legale damnum deputemus praemiis.
Sed praemiorum forma quae sit fortibus,
uideamus, illa nempe, quae numquam petit.
caelo refusus subuolabit spiritus,
dei parentis perfruetur lumine
regnante Christo stans in arce regia.
Quandoque caelum ceu liber plicabitur,
cadet rotati solis in terram globus,
sferam ruina menstrualem distruet,
deus superstes solus et iusti simul
cum sempiternis permanebunt angelis.
Contemne praesens utile, o prudens homo,
quod terminandum, quod relinquendum est tibi,
omitte corpus, rem sepulcri et funeris,
tende ad futuram gloriam, perge ad deum,
agnosce, qui sis, uince mundum et saeculum!'
Vixdum elocutus martyr hanc peregerat
orationem, cum furens interserit
Asclepiades: 'uertat ictum carnifex
in os loquentis inque maxillas manum
sulcosque acutos et fidiculas transferat.
Verbositatis ipse rumpatur locus,
scaturrientes perdat ut loquacitas
sermonis auras perforatis follibus,
quibus sonandi nulla lex ponit modum;
ipsa et loquentis uerba torqueri uolo.'
Inplet iubentis dicta lictor inpius;
charaxat ambas ungulis scribentibus
genas cruentis et secat faciem notis,
hirsuta barbis soluitur carptim cutis
et mentum adusque uultus omnis scinditur.
Martyr fluentem fatur inter sanguinem:
'grates tibi, o praefecte, magnas debeo,
quod multa pandens ora iam Christum loquor:
artabat ampli nominis praeconium
meatus unus, inpar ad laudes dei.
Rimas patentes inuenit uox edita
multisque fusa rictibus reddit sonos
hinc inde plures et profatur undique
Christi patrisque sempiternam gloriam:
tot ecce laudant ora, quot sunt uulnera.'
| | Tali repressus cognitor constantia
cessare poenam praecipit, tunc sic ait:
'per Solis ignes iuro, qui nostros dies
reciprocatis administrat circulis,
cuius recursu lux et annus ducitur,
ignes parandos iam tibi tristis rogi,
qui fine digno corpus istud deuorent,
quod perseuerans tam resistit nequiter
sacris uetustis nec dolorum spiculis
uictum fatiscit fitque poenis fortius.
Quis hunc rigorem pectori iniecit stupor?
mens obstinata est, corpus omne obcalluit,
tantus nouelli dogmatis regnat furor:
hic nempe uester Christus haud olim fuit,
quem tu fateris ipse suffixum cruci.' Haec illa crux est omnium nostrum salus',
Romanus inquit, 'hominis haec redemptio est.
scio incapacem te sacramenti, inpie,
non posse caecis sensibus mysterium
haurire nostrum: nil diurnum nox capit.
Tamen in tenebris proferam claram facem,
sanus uidebit, lippus oculos obteget.
remouete lumen, dicet insanabilis,
iniuriosa est nil uidenti claritas.
audi, profane, quod grauatus oderis!
Regem perennem rex perennis protulit
in se manentem nec minorem tempore,
quia tempus illum non tenet; nam fons retro
exordiorum est et dierum et temporum,
ex patre Christus: hoc pater quod filius.
Hic se uidendum praestitit mortalibus,
mortale corpus sumpsit inmortalitas,
ut, dum caducum portat aeternus dens,
transire nostrum posset ad caelestia:
homo est peremptus et resurrexit deus.
Congressa mors est membra gestanti deo;
dum nostra temptat, cessit inmortalibus.
stultum putatis hoc, sofistae saeculi,
sed stulta mundi summus elegit pater,
ut stultus esset saeculi prudens dei.
Antiquitatem Romuli et Mauortiam.
lupam renarras primum et omen uulturum.
si res nouellas respuis, nil tam recens:
uix mille fastis inplet hanc aetatulam
cursus dierum conditore ab augure. Sescenta possum regna pridem condita
proferre toto in orbe, si sit otium,
multo ante clara, quam capellam Gnosiam
suxisse fertur Iuppiter, Martis pater.
sed illa non sunt, haec et olim non erunt.
Crux ista Christi, quam nouellam dicitis,
nascente mundo factus ut primum est homo,
expressa signis, expedita est litteris,
aduentus eius mille per miracula
praenuntiatus ore uatum consono.
Reges, profetae iudicesque et principes
uirtute, bellis, cultibus sacris, stilo
non destiterunt pingere formam crucis,
crux praenotata, crux adumbrata est prius,
crucem uetusta conbiberuut saecula.
Tandem retectis uocibusque profeticis
aetate nostra conprobata antiquitas
coram refulsit ore conspicabili,
ne fluctuaret ueritas dubia fide,
si non pateret teste uisu comminus.
Hinc nos et ipsum non perire credimus
corpus, sepulcro quod uorandum traditur,
quia Christus in se mortuum corpus cruci
secure excitatum uexit ad solium patris
uiamque cunctis ad resurgendum dedit.
Crux illa nostra est, nos patibulum ascendimus,
nobis peremptus Christus et nobis deus
Christus reuersus, ipse qui moriens homo est,
natura duplex: moritur et mortem domat,
reditque in illud, quod perire nesciat.
Dixisse pauca sit satis de mysticis
nostrae salutis deque processu spei;
iam iam silebo: margaritas spargere
Christi uetamur inter inmundos sues,
lutulenta sanctum ne terant animalia.
Sed quia profunda non licet luctarier
ratione tecum, consulamus proxima:
interrogetur ipsa naturalium
simplex sine arte sensuum sententia,
fuci inperitus fac ut adsit arbiter.
Da septuennem circiter puerum ant minus,
qui sit fauoris liber et non oderit
quemquam nec ullum mentis in uitium cadat;
periclitemur, quid recens infantia
dicat sequendum, quid nouus sapiat uigor.'
Hanc ille sancti martyris uocem libens
amplexus unum de caterua infantium
paruum nec olim lacte depulsum capi
captumque adeSse praecipit: 'quiduis roga',
inquit, 'sequamur, quod probarit pusio.'
Romanus ardens experiri innoxiam
lactantis oris indolem: 'filiole', ait,
'dic, quid uidetur esse uerum et congruens,
unumne Christum colere et in Christo patrem,
an conprecari mille formarum deos?'
Adrisit infans nec moratus rettulit:
'est quidquid illud, quod ferunt homines deum,
unum esse oportet, et, quod uni, est unicum.
cum Christus hoc sit, Christus est uerus deus,
genera deorum multa nec pueri putant.'
Stupuit tyrannus sub pudore fluctuans
nec uim decebat innocenti aetatulae
inferre leges nec loquenti talia
furor sinebat efferatus parcere:
'quis auctor', inquit, 'uocis est huius tibi?'
Respondit ille: 'mater et matri deus:
illa ex parente spiritu docta inbibit,
quo me inter ipsa pasceret cunabula,
ego ut gemellis uberum de fontibus
lac paruus hausi, Christum et hausi credere.'
'Ergo ipsa mater adsit', exclamat, 'cedo',
Asclepiades, 'disciplinae et exitum
tristem suae magistra spectet inpia,
male eruditi torqueatur funere
infantis orba, quemque corrupit, fleat.
Absit, ministros uilis ut muliercula
nostros fatiget: quantulus autem dolor
uexabit artus mortis auxilio breuis!
oculi parentis punientur acrius,
quam si cruentae membra carpant ungulate.' Vix haec profatus pusionem praecipit
sublime tollant et manu pulsent nates,
mox et remota ueste uirgis uerberent
tenerumque duris ictibus tergum secent,
plus unde laetis quam cruoris defluat.
Quae cautis illud perpeti spectaculum,
quis ferre possit aeris aut ferri rigor?
inpacta quotiens corpus attigerat salix,
tenui rubebant sanguine uda uimina,
quem plaga fierat roscidis liuoribus.
Ferunt minaces uerberantium genas
inlacrimasse sponte dimanantibus
guttis per ora barbarum frementia,
scribas et ipsos et coronam plebium
proceresque siccis non stetisse uisibus.
At sola mater hisce lamentis caret,
soli sereno frons renidet gaudio:
stat in piorum corde pietas fortior
amore Christi contumax doloribus
firmatque sensum mollis indulgentiae.
Sitire sese paruus exclamauerat --
animae aestuantis ardor in cruciatibus
hoc exigebat, lymfae ut haustum posceret --,
quem torua mater eminus triste intuens
uultu et seueris uocibus sic increpat:
'Puto, inbecillo, nate, turbaris metu
et te doloris horror adflictum domat.
non hanc meorum uiscerum stirpem fore
deo spopondi, non in hanc spem gloriae
te procreaui, cedere ut leto scias.
Aquam bibendam postulas, cum sit tibi
fons ille uiuus praesto, qui semper fluit
et cuncta solus inrigat uiuentia,
intus forisque spiritum et corpus simul,
aeternitatem largiens potantibus.
Venies ad illud mox fluentum, si modo
animo ac medullis solus ardor aestuet
uidere Christum, quod semel potum adfatim
sic sedat omnem pectoris flagrantiam,
uita ut beata iam sitire nesciat.
Hic, hic bibendus, nate, nunc tibi est calix,
mille in Bethleem quem biberunt paruuli:
oblita lactis et papillarum inmemor
aetas amaris, mox deinde dulcibus
refecta poclis mella sumpsit sanguinis.
Exemplum ad istud nitere, o fortis puer,
generosa prolis matris et potentia!
omnes capaces esse uirtutum pater
mandauit annos, neminem excepit diem
ipsis triumphos adnuens uagitibus.
Scis, saepe dixi, cum docenti adluderes
et garrulorum signa uerborum dares,
Isaac fuisse paruulum patri unicum,
qui, cum inmolandus aram et ensem cerneret,
ultro sacranti colla praebuerit seni.
Narraui et illud nobile ac memorabile
certamen, una matre quod septem editi
gessere pueri, sed tamen factis uiri,
hortante eadem matre in ancipiti exitu,
poenae et coronae sanguini ut ne parcerent.
Videbat ipsos apparatus funerum
praesens suorum nec mouebatur parens
laetata, quotiens aut oliuo stridula
sartago frixum torruisset puberem
dira aut cremasset lamminarum inpressio.
Comam cutemque uerticis reuulserat
a fronte tortor, nuda testa ut tegmine
ceruicem adusque dehonestaret caput;
clamabat illa: 'patere, gemmis uestiet
apicem hunc corona regio ex diademate.'
Linguam tyrannus amputari iusserat
uni ex ephybis; mater aiebat: 'satis
iam parta nobis gloria est, pars optima
deo inmolatur ecce nostri corporis,
digna est fidelis lingua, quae sit hostia.
Interpres animi, enuntiatrix sensuum,
cordis ministra, praeco operti pectoris,
prima offeratur in sacramentum necis
et sit redemptrix prima membrorum omnium,
ducem dicatam mox sequentur cetera.
His Maccabeos incitans stimulis parens
hostem subegit subiugatum septies,
quot feta natis, tot triumphis inclyta;
me partus unus ut feracem gloriae,
mea uita, praestet, in tua est situm manu.
Per huius alui fida conceptacula,
per hospitalem mense bis quino larem,
si dulce nostri pectoris nectar tibi,
si molle gremium, grata si crepundia,
persiste et horum munerum auctorem adsere!
Quanam arte nobis uiuere intus coeperis,
nihilumque et illud, unde corpus, nescio,
nouit animator solus et factor tui;
inpendere ipsi, cuius ortus munere es,
bene in datorem, quod dedit, refuderis'.
Talia canente matre iam laetus puer
uirgas strepentes et dolorem uerberum
ridebat. hic tum cognitor pronuntiat:
'claudatur infans carcere et tanti mali
Romanus auctor torqueatur acrius'.
Illum recentes per cicatricum uias
denuo exarabant, quaque acutum traxerant
paulo ante ferrum, mox recrudescentibus
plagis apertas persequebantur notas,
quos iam superbus uictor ignauos uocat.
'O non uirile robur, o molles manus,
unam labantis dissipare tam diu
uos non potesse fabricam corpusculi!
uix iam cohaeret nec tamen penitus cadit
uincens lacertos dexterarum inertium.
Citius cadauer dentibus carpunt canes
longeque morsus uulturum efficacior
ad deuorandas carnis offas mortuae;
languetis inbelli fame ac fatiscitis,
gula est ferina sed socors edacitas'.
Exarsit istis turbida ira iudicis
seque in supremam concitat sententiam:
'si te morarum paenitet, finem citum
subeas, licebit: ignibus uorabere
damnatus et fauilla iam tenuis fies.'
Abiens at ille, cum foro abriperent uirum
truces ministri, pone respectans ait:
'appello ab ista, perfide, ad Christum meum
crudelitate, non metu mortis tremens,
sed ut probetur esse nil, quod iudicas'.
'Quid differo', inquit ille, 'utrosque perdere,
puerum ac magistrum, conplices sectae inpiae?
gladius recidat uile uix hominis caput
infantis, istum flamma uindex concremet,
sit his sub uno fine dispar exitus.'
Peruentum ad ipsum caedis inplendae locum.
natum gerebat mater amplexu et sinu,
ut primitiuum crederes fetum geri
deo offerendum sancti Abelis ferculo,
lectum ex ouili, puriorem ceteris.
Puerum poposcit carnifex, mater dedit,
nec inmorata est fletibus, tantum osculum
inpressit unum: 'uale', ait, 'dulcissime,
et, cum beatus regna Christi intraueris,
memento matris, iam patrone ex filio!'
Dixit. deinde, dum ferit ceruiculam
percussor ense, docta mulier psallere
hymnum canebat carminis Dauitici:
'pretiosa sancti mors sub aspectu dei,
tuus ille seruus, prolis ancillae tuae'.
Talia retexens explicabat pallium
manusque tendebat sub ictu et sanguine,
uenarum ut undam profluam manantium
et palpitantis oris exciperet globum:
excepit et caro adplicauit pectori.
At parte campi ex altera inmanem pyram
texebat ustor fumidus pinu arida,
sarmenta mixtim subdita et faeni struem
spargens liquato rote feruentis picis,
quo flamma pastu cresceret ferocius.
Et iam retortis bracchiis furca eminus
Romanus actus ingerebatur rogo:
'scio', inquit ille, 'non futurum, ut concremer,
nec passionis hoc genus datum est mihi,
et restat ingens quod fiat miraculum.'
Haec eius orsa sequitur inmensus fragor
nubis ruentis, nimbus undatim nigro
praeceps aquarum flumine ignes obruit.
alunt oliuo semiconbustas faces,
sed uincit imber iam madentem fomitem.
Trepidare teter carnifex rebus nouis
turbatus et, qua posset arte, insistere,
uersare torres cum fauillis umidis,
prunas maniplis confouere stuppeis
et semen ignis inter undas quaerere.
Quod cum tumenti nuntiatum iudici,
commouit iram fellis inplacabilis:
'quousque tandem summus hic nobis magus
inludet', inquit, 'Thessalorum carmine
poenam peritus uertere in ludibrium?
Fortasse ceruix, si secandam iussero,
flecti sub ensem non patebit uulneri,
uel amputatum plaga collum diuidens
rursus coibit ac reglutinabitur
umerisque uertex eminebit additus.
Temptemus igitur ante partem quampiam
truncare ferro corporis superstitis,
ne morte simpla criminosus multiplex
cadat uel una perfidus caede oppetat:
quot membra gestat, tot modis pereat uolo.
Libet experiri, Lerna, sicut traditur,
utrum renatis pullulascat artubus
ac se inminuti corporis damnis nouum
instauret: ipse praesto erit tunc Hercules
hydrina suetus ustuire uulnera.
Iam nunc secandi doctus adsit artifex,
qui cuncta norit uiscerum confinia
uel nexa neruis disparare uincula:
date hunc, reuulsis qui medetur ossibus
aut fracta nodis sarciens conpaginat.
Linguam priorem detrahat radicitus,
quae corpore omni sola uiuit nequior;
illa et procaci pessima in nostros deos
inuecta motu fas profanauit uetus
audax et ipsi non pepercit principi.'
Aristo quidam medicus accitus uenit,
proferre linguam praecipit. profert statim
martyr retectam, pandit ima et faucium
ille et palatum tractat et digito exitum
uocis pererrans uulneri explorat locum.
Linguam deinde longe ab ore protrahens
scalpellum in usque guttur insertans agit.
illo secante fila sensim singula
numquam momordit martyr aut os dentibus
conpressit artis nec cruorem sorbuit.
Inmotus et patente rictu constitit,
dum sanguis extra defluit scaturriens,
perfusa pulcher menta russo stemmate
fert et cruenti pectoris spectat decus
fruiturque et ostro uestis ut iam regiae.
Praefectus ergo ratus elinguem uirum
cogi ad sacrandum posse, cum uerbis carens
nil in deorum blateraret dedecus,
iubet reduci iam tacentem ac debilem
multo loquentis turbine olim territus.
Reponit aras ad tribunal denuo
et tus et ignem uiuidum in carbonibus
taurina et exta uel suilla abdomina;
ingressus ille, ut hos paratus perspicit,
insufflat, ipsos ceu uideret daemonas.
Inridet hoc Asclepiades laetior,
addit deinde: 'numquid inclementius,
sicut solebas, es paratus dicere?
effare quiduis ac perora et dissere;
permitto, uocem libere ut exerceas.'
Romanus alto corde suspirans diu
gemitu querellam traxit et sic orsus est:
'Christum loquenti lingua numquam defuit,
nec uerba quaeras quo regantur organo,
cum praedicatur ipse uerborum dator.
Qui fecit, ut uis uocis expressa intimo
pulmone et oris torta sub testudine
nunc ex palato det repercussos sonos,
nunc temperetur dentium de pectine
sitque his agendis lingua plectrum mobile,
si mandet idem faucium sic fistulas
spirare flatu concinentes consono,
ut uerba in ipsis explicent meatibus
uel exitu oris, cymbalis profarier
nunc pressa parce labra, nunc hiantia,
dubitasne uerti posse naturae statum,
cui facta forma est, qualis esset primitus?
hanc nempe factor uertere, ut libet, potest
positasque leges texere ac retexere,
linguam loquella ne ministram postulet.
Vis scire nostri numinis potentiam?
fluctus liquentis aequoris pressit pede,
natura fluxa ac tenuis in solidum coit:
quam dispar illis legibus, quis condita est!
solet natatus ferre, fert uestigia.
Habet usitatum munus hoc diuinitas,
quae uera nobis colitur in Christo et patre,
mutis loquellam, percitum claudis gradum,
surdis fruendam reddere audientiam,
donare caecis lucis insuetae diem.
Haec si quis amens fabulosa existimat,
uel ipse tute si parum fidelia
rebare pridem, uera cognoscas licet:
habes loquentem, cuius amputaueras
linguam: probatis cede iam miraculis.'
Horror stupentem persecutorem subit
timorque et ira pectus in caliginem
uertere: nescit, uigilet anne somniet,
miratur haerens, quod sit ostenti genus:
formido frangit, armat indignatio.
Nec uim domare mentis effrenae potest
nec, quo furoris tela uertat, inuenit.
postremo medicum saeuus insontem iubet
reum citari, nundinatum hunc arguit,
mercede certa pactus ut conluderet,
aut ferrum in ore nil agens et irritum
uersasse frustra seu retunsis tactibus
aut arte quadam uulnus inlatum breue,
quod sauciata parte linguam laederet
neruos nec omnes usque quaque abscideret.
Manere saluam uocis harmoniam probe
non posse, inani concauo uerba exprimi,
quae concrepare ligula moderatrix facit.
esto, ut resultet spiritus uacuo specu,
echo sed extat inde, non oratio.
Veris refutat medicus hanc calumniam:
'scrutare uel tu nunc latebras faucium
intraque dentes curiosum pollicem
circumfer haustus uel patentes inspice,
lateatne quidquam, quod regat spiramina.
Quamquam forassem forte si puncto leui
tenuiue linguam contigissem uulnere,
titubante plectro fatus esset debilis;
nam cum magistra uocis in uitium cadit,
usus necesse est et loquendi intercidat.
Fiat periclum, si placet, cuiusmodi
edat querellam quadrupes lingua eruta,
elinguis et quem porca grunnitum strepat,
cui uox fragosa, clamor est inconditus,
probabo mutam nil sonare stridulum.
Testor salutem principis me simplici
functum secantis arte, iudex optime,
seruisse iussis absque fraude publicis;
sciat hic, quis illi uerba suggillet deus,
ego, unde mutus sit disertus, nescio.'
His sese Aristo purgat, at contra inpium
nil haec latronem christianorum mouent,
magis magisque fertur in uesaniam.
quaerit, alienus sanguis ille asperserit
uirum, suone fluxerit de uulnere.
Respondit his Romanus: 'eccum, pracsto sum,
meus iste sanguis uerus est, non bubulus.
agnoscis illum, quem loquor, miserrime
pagane, uestri sanguinem sacrum bouis,
cuius litata caede permadescitis?
Summus sacerdos nempe sub terram scrobe
acta in profundum consecrandus mergitur,
mire infulatus festa uittis tempora
nectens, corona tum repexus aurea,
cinctu Gabino sericam fultus togam.
Tabulis superne strata texunt pulpita
rimosa rari pegmatis conpagibus,
scindunt subinde uel terebrant aream
crebroque lignum perforant acumine,
pateat minutis ut frequens hiatibus.
Huc taurus ingens fronte torua et hispida
sertis reuinctus aut per armos floreis
aut inpeditis cornibus deducitur,
nec non et auro frons coruscat hostiae
saetasque fulgor brattealis inficit.
Hic ut statuta est inmolanda belua,
pectus sacrato diuidunt uenabulo;
eructat amplum uulnus undam sanguinis
feruentis inque texta pontis subditi
fundit uaporum flumen et late aestuat.
Tum per frequentes mille rimarum uias
inlapsus imber tabidum rorem pluit,
defossus intus quem sacerdos excipit
guttas ad omnes turpe subiectans caput
et ueste et omni putrefactus corpore.
Quin os supinat, obuias offert genas,
supponit aures, labra, nares obicit,
oculos et ipsos perluit liquoribus,
nec iam palato parcit et linguam rigat,
donec cruorem totus atrum conbibat.
Postquam cadauer sanguine egesto rigens
conpege ab illa fiamines retraxerint,
procedit inde pontifex uisu horridus,
ostentat udum uerticem, barbam grauem,
uittas madentes atque amictus ebrios.
Hunc inquinatum talibus contagiis,
tabo recentis sordidam piaculi,
omnes salutant atque adorant eminus,
uilis quod illum sanguis et bos mortuus
foedis latentem sub cauernis lauerint.
Addamus illam, uis, hecatomben tuam,
centena ferro cum cadunt animalia
uariaque abundans caede restagnat cruor,
uix ut cruentis augures natatibus
possint meare per profundum sanguinis?
Sed quid macellum pingue puluinarium,
quid maximorum lancinatores gregum
euiscerata carne crudos criminor?
sunt sacra, quando uosmet ipsi exciditis,
uotiuus et cum membra detruncat dolor.
Cultrum in lacertos exerit fanaticus
sectisque Matrem bracchiis placat deam,
furere ac rotari ius putatur mysticum;
parca ad secandum dextra fertur inpia,
caelum meretur uulnerum crudelitas.
Ast hic metenda dedicat genitalia,
numen reciso mitigans ab inguine
offert pudendum semiuir donum deae,
illam reuulsa masculini germinis
effluenti pascit auctam sanguine.
Vterque sexus sanctitati displicet,
medium retentat inter alternum genus,
mas esse cessat ille nec fit femina.
felix deorum mater inberbes sibi
parat ministros lenibus nouaculis.
Quid, cum sacrandus accipit sfragitidas?
acus minutas ingerunt fornacibus,
his membra pergunt urere, ut igniuerint;
quamcumque partem corporis feruens nota
stigmarit, hanc sic consecratam praedicant.
Functum deinde cum reliquit spiritus
et ad sepulcrum pompa fertur funeris,
partes per ipsas inprimuntur bratteae,
insignis auri lammina obducit cutem,
tegitur metallo, quod perustum est ignibus.
Has ferre poenas cogitur gentilitas,
hac dii coercent lege cultores suos:
sic daemon ipse ludit hos, quos ceperit,
docet execrandas ferre contumelias,
tormenta inuri mandat infelicibus.
At noster iste sanguis ex uestra fIuit
crudelitate, uos tyrannide inpia
exulceratis innocentum corpora.
si uos sinatis, incruente uiuimus,
at si cruente puniamur, uincimus.
Sed iam silebo, finis instat debitus,
finis malorum, passionis gloria,
iam non licebit, inprobe, ut licuit modo,
torquere nostra uel secare uiscera,
cedas necesse est uictus et iam desinas.'
'Cessabit equidem tortor et sector dehinc',
iudex minatur, 'sed peremptoris manus
succedet illis, strangulatrix faucium,
aliter silere nescit oris garruli
uox inquieta, quam tubam si fregero.'
Dixit foroque protrahi iussit uirum,
trudi in tenebras noxialis carceris,
elidit illic fune collum martyris
lictor nefandus. sic peracta est passio,
anima absoluta uinculis caelum petit.
Gesta intimasse cuncta fertur principi
praefectus addens ordinem uoluminum
seriemque tantae digerens tragoediae,
laetatus omne crimen in fasces refert
suum tyrannus chartulis uiuacibus.
Illas sed aetas conficit diutina,
fuligo timeat, puluis obducit situ,
carpit scnectus aut ruinis obruit;
inscripta Christo pagina inmortalis est
nec obsolescit ullus in caelis apex.
Excepit adstans angelus coram deo
et quae locutus martyr et quae pertulit,
nec uerba solum disserentis condidit,
sed ipsa pingens uulnera expressit stilo
laterum, genarum pectorisque et faucium.
Omnis notata est sanguinis dimensio,
ut quamque plagam sulcus exarauerit,
altam, patentem, proximam, longam, breuem,
quae uis doloris quiue segmenti modus,
guttam cruoris ille nullam perdidit.
Hic in regestis est liber caelestibus,
monumenta seruans laudis indelebilis,
relegendus olim sempiterno iudici,
libramine aequo qui malorum pondera
et praemiorum conparabit copias.
Vellem sinister inter haedorum greges
ut sum futurus, eminus dinoscerer
atque hoc precante diceret rex optimus:
'Romanus orat, transfer hunc haedum mihi,
sit dexter, agnus induatur uellere.' |